чёрный

1 қора, қоп-қора, тимқора; ~ая краска қора бўёқ, қора ранг; ~ое платье қора кўйлак; ~ая шляпа қора шляпа;

2 қора, қорароқ, қорамтир; ~ый хлеб қора нон;

3 қорайиб кетган, қорайган; қоп-қора; ~ый от загара офтобда қорайган; ~ые от грязи руки кирлигидан қорайиб кетган қўллар; умойся, ты весь ~ый ювин, ҳамма еринг қоп-қора (кир); его лицо стало ~ым от горя унинг юзи мусибатдан (ғам-ғуссадан) сарғайиб кетди;

4 қора, қорайган, ис босган; ~ая изба қора (ис босган) уй, қора кулба;

5 перен. ғамгин, ғамли, ғам-ғуссали; оғир; қора; ~ые мысли ғам-ғуссали ўйлар; ~ые дни мрачного прошлого қора ўтмишнинг ғамгин (оғир) кунлари; отложить денег на ~ый день қора кунга (ҳар эҳтимолга қарши) пул ажратиб қўймоқ;

6 перен. қора, ёвуз, бузуқ ниятли; жиноий, мудҳиш; ~ая зависть ёвуз ҳасад; ~ое дело мудҳиш иш; ~ые силы реакции реакциянинг қора кучлари;

7 асосий эмас, орқа, қўшимча; ~ый ход в доме уйдаги қўшимча эшик, қора йўл, орқа эшик; ~ая лестница панадаги зина (юқорига чиқадиган яширин йўл);

8 қора, оғир; ~ая работа қора (жисмоний) иш, оғир иш;

9 уст. қора, авом; қарам; ~ый народ авом халқ; ~ые люди қарам кишилар; ~ая кость қора суяк (паст табақага мансуб киши);

10 қадимги Русьда: давлатга, подшоликка тегишли бўлган; ~ые земли подшолик (ёки давлат) ерлари; ~ые крестьяне подшолик деҳқонлари, подшога қарашли деҳқонлар;

11 в знач. сущ. ~ые мн. қоралар (шахмат, шашкада); ход ~ых юриш қоралардан;

12 қора (рангли эмас); ~ые металлы см. металл; ~ая металлургия см. металлургия;

13 в знач. сущ. ~ое с қора кийим; ходить в ~ом қора либос кийиб юрмоқ; ✦ черным-черно разг. 1) қоп-қора, тимқора; 2) жуда кўп, мўр-малахдай; в ~ом теле держать кого см. тело; ~ым по белому (написано, сказано) аниқ, равшан, очиқ-ойдин (ёзилган, айтилган ва ҳ. к.); ругаться (бранить) ~ым словом уст. (иблис номини қўшиб) ҳақорат қилмоқ, бўралиб сўкмоқ; ~ая биржа қора биржа (капиталистик мамлакатларда норасмий, чайқов биржаси); ~ый рынок чайқов бозор(и); ~ые списки қора рўйхат (капитлистик мамлакатларда: сиёсий жиҳатдан ишончсиз одамлар рўйхати); ~ый ворон уст. қора автомобиль (аристонларга мўлжалланган ёпиқ автомобиль).